2023 с. Арассыыйаҕа Учуутал уонна Наставник, Саха сиригэр Үлэ сылынан алтынньы ый 12-13 күннэригэр Дьокуускай куоракка «СЫЛ БАСТЫҤ УҺУЙААЧЧЫТА — 2023» I өрөспүүбүлүкэтээҕи олоҥхону толорууга уһуйар маастар-педагогтар икки ардыларыгар күөн-күрэс сахалыы эйгэлээх Айыы Кыһатыгар санаа хоту, бэрт тэрээһиннээхтик буолан ааста. Кыттыбыт уһуйааччылар уонна сэҥээрэн кэлэн көрбүт-истибит дьон бары астынан, сэргээн, элбэҕи билэн-көрөн, санааларын сайа этэн, үлэлэрин көрдөрөн, кэпсээн-ипсээн, кыайыы өрөгөйүн билэн, үөрэн-көтөн, сүргэлэрэ көтөҕүллэн тарҕастылар. Дьүүллүүр сүбэ чилиэннэрэ, тэрийээччилэр бары даҕаны санаабыт көтөҕүллэн сырыттыбыт, үөрэ-көтө үлэлээтибит. Алаадьынан, итии чэйинэн күөн-күрэс кыттыылаахтарын күндүлээтибит, аппаратура бэрткэ үлэлээтэ. 2 күн Айыы Кыһатын остолобуойугар тото-хана аһаттылар.
Күөн-күрэс олоҥхону толоруу үгэһин оҕоҕо иҥэрэр уһуйааччылар үлэлэрин билиһиннэрэр, киэҥ эйгэҕэ таһаарар, олоҥхону толорууга уһуйар мындыр идэҕэ култуура уонна үөрэх үлэһиттэрин, идэтийбит тыл үөрэхтээхтэрин, эбии үөрэхтээһин педагогтарын болҕомтолорун тардар, олоҥхо оҕо сайдыытыгар тирэх күүс буоларын тириэрдэр сыаллаах-соруктаах тэрилиннэ.
Тэрийээччилэринэн буоллулар: СӨ култууратын уонна духуобунай сайдыытын, СӨ үөрэҕин уонна наукатын министиэристибэлэрэ, Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Олоҥхо Ассоциацията” уопсастыбаннай тэрилтэ, Научнай-методическай уонна тас сибээскэ үлэҕэ Олоҥхо Киинэ, «Айыы Кыһата» национальнай гимназия.
Күөн-күрэскэ Амма, Чурапчы, Мэҥэ Хаҥалас, Кэбээйи, Бүлүү, Нам, Ньурба улуустарыттан, Дьокуускай куораттан, Хатастан 10 ааттаах суоллаах бастыҥ уһуйааччылар кыттыыны ыллылар. Ол курдук, Нам улууһуттан Аргунова Александра Дмитриевна Кыһыл Сыыр нэһилиэгин «Сайдыы» Оҕо айымньытын дьиэтин эбии үөрэхтээһин педагога, «Умсулҕан» фольклор устуудьуйатын салайааччыта, СӨ үөрэҕириитин туйгуна; Мэҥэ Хаҥалас улууһуттан Верховцева Айталина Николаевна, Төхтүрдээҕи оҕону сайыннарар Киин «Мичил» уһуйаанын иитээччитэ, РФ үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, СӨ култууратын туйгуна; Ефремова Ульяна Максимовна, В.П. Ларионов аатынан Майа орто оскуолатын эбии үөрэхтээһин үрдүк категориялаах педагога, СӨ култууратын туйгуна; Чурапчы улууһуттан Яковлева Лена Егоровна, П.М. Васильев аатынан Соловьев орто оскуолатын СӨ «Радость» оҕону сайыннарар Киин эбии үөрэхтээһин педагога, «Саха сирин эрэлэ» анал аат хаһаайына; Дьокуускай куораттан Семенова Людмила Григорьевна, 21 №-х «Кэнчээри» оҕо уһуйаанын иитээччитэ, «СӨ оскуола иннинээҕи оҕолору иитии иҺин», «СӨ эбии үөрэхтээһиҥҥэ кылаатын иһин» бэлиэлэр хаһаайыннара; Хатас сэлиэнньэтиттэн Старкова Вера Никитична, Хатастааҕы 70 №-х «Кэрэчээнэ» оҕо уһуйаанын фольклорга, төрүт култуураҕа уһуйааччыта, СӨ култууратын, СӨ үөрэҕириитин туйгуннара, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ; Ньурба улууһуттан Федорова Тамара Федоровна, Н.Н. Чусовской аатынан Антоновка орто оскуолатын төрүт култуура учуутала, Октябрьскай нэһилиэк Ытык киһитэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, СӨ Учууталларын учуутала, «Өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар кылаат» мэтээл хаһаайына; Амма улууһуттан Харитонова Сахаяна Васильевна, О.П. Иванова–Сидоркевич аат. Амматааҕы айар сайдыы Киинин эбии үөрэхтээһин педагога, РФ холобур буолар “Амма чэчирэ” оҕо ырыа уонна үҥкүү этнографическай ансаамбыл фольклорга бөлөҕүн салайааччыта, СӨ үөрэҕириитин уонна СӨ айылҕа харыстабылын уонна ойуур хаһаайыстыбатын Махтал суруктарынан наҕараадаламмыт; Кэбээйи улууһуттан Максимова Татьяна Давыдовна, Кэбээйи нэһилиэгин 13 №-дээх «Кустук» уһуйаанын үрдүк категориялаах иитээччитэ, РФ уопсай үөрэхтээһинин Бочуоттаах үлэһитэ, «СӨ оскуола иннинээҕи саастаах оҕолору иитиигэ кылаатын иһин» бэлиэ хаһаайына, СӨ «Сыл бастыҥ иитээччитэ – 2013» куонкурус кыайыылааҕа, 2013 сылга СӨ Президенин Гранын хаһаайына, РФ суруналыыстарын Союһун чилиэнэ; Бүлүү улууһуттан Григорьева Маргарита Егоровна, Н.Н. Каратаева аатынан Тааһаҕар уопсай үөрэхтээһин орто оскуолатын бэтэрээн учуутала, “Саха Өрөспүүбүлүкэтин уус-уран айымньыларын сайдыытыгар кылаатын иһин” бэлиэ хаһаайына, СӨ културатын уонна үөрэҕириитин туйгуннара, Тааһаҕар нэһилиэгин Ытык киһитэ, “Үрүмэччи” фольклор бөлөҕүн салайааччыта, «Күүстээх уохтаах ыас хара аттаах Толлуман бухатыыр» олоҥхо автора.
Күөн-күрэс дьүүллүүр сүбэтин састаабыгар үлэлээтилэр:
- Попова Галина Семеновна, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ профессора, п.н.к, бэрэссэдээтэл;
- Ядрихинская Февронья Васильевна, С.Н. Донской-II аатынан Үөрэҕи сайыннарар уонна идэни үрдэтэр Институт үөрэх чааһын салайааччыта, бэрэссэдээтэли солбуйааччы;
- Шишигина Февронья Васильевна, Национальнай эпоһы харыстааһыҥҥа Олоҥхо Ассоциацията өрөспүүбүлүкэтээҕи общественнай тэрилтэ президенэ;
- Боппоенова Мария Гаврильевна, А.Д.Макарова аатынан култуура уонна искусство Колледжын этнокултуура уонна фольклор кафедратын старший преподавателэ;
- Троева Лена Дмитриевна, Дьокуускай к. 23№-х оҕо уһуйаанын аҕа иитээччитэ, Үөрэҕи сайыннарар уонна идэни үрдэтэр Институт сетевой лектора;
- Протодьяконова Елена Николаевна, Научнай-методическай уонна тас сибээскэ үлэҕэ Олоҥхо Киинин сүрүннүүр специалиһа, Олоҥхо Ассоциациятын вице-президенэ;
- Васильева Александра Николаевна, А.Д.Макарова аатынан култуура уонна искусство Колледжын этнокултуура уонна фольклор кафедратын старший преподавателэ.
Бастакы күҥҥэ куонкурус үөрүүлээх аһыллыытыгар алгыс сиэрин-туомун А.Д.Макарова аатынан култуура уонна искусство Колледжын этнокултуура уонна фольклор кафедратын старший преподавателэ, уһуйааччы Винокуров Михаил Николаевич толордо. «Айыы Кыһата» национальнай гимназия иһинэн үлэлиир «Сандал» үҥкүү бөлөҕө үҥкүүнэн эҕэрдэлээтэ. Олоҥхо Ассоциация президенэ Шишигина Февронья Васильевна, С.Н. Донской-II аатынан Үөрэҕи сайыннарар уонна идэни үрдэтэр Институт үөрэх чааһын салайааччыта Ядрихинская Февронья Васильевна, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ профессора, п.н.к, дьүүллүүр сүбэ бэрэссэдээтэлэ Попова Галина Семеновна, “Айыы Кыһата” национальнай гимназия дириэктэри иитэр-үөрэтэр үлэҕэ солбуйааччы Игнатьева Светлана Кимовна кыттааччыларга эҕэрдэ тыл истиҥин, баҕа санаа бастыҥын анаатылар. Үөрүүлээх аһыллыыны А.Д.Макарова аатынан култуура уонна искусство Колледжын устудьуоннара хомуска дьүһүйүүнэн түмүктээтилэр.
Уһуйааччылар кыра кылаас оҕолоругар аһаҕас дьарыктары бэрткэ бэлэмнэнэн кэлэн, 25-тии мүнүүтэ ыытан көрдөрөн, сэҥээриини ыллылар. Аһаҕас дьарыкка барыта 10 начаалынай кылаас – 1-2-3 кылаастар оҕолоро олус тэрээһиннээхтик кыттыыны ыллылар. Сахалыы эйгэлээх үөрэх кыһатыгар үөрэнэллэрэ тута харахха быраҕылынна – сахалыы саҥастара-саптара үчүгэйэ, оҕолор олоҥхо туһунан саастарыгар сөп түбэһэр билиилээхтэрэ, аһаҕастара, билэргэ-көрөргө баҕалаахтара. 10 аһаҕас дьарыгы көрөөччүлэр да, дьүүллүүр сүбэ чилиэннэрэ да бары астына, дуоһуйа көрдүбүт.
Аһаҕас дьарыктар кэннилэриттэн, 17 чаастан СӨ Ил Дарханын иһинэн үлэлиир «Олоҥхо» национальнай кэмитиэтин салайааччыта Александр Николаевич Жирков суолта биэрэн, анаан ыҥыран, көрсөн, олоҥхо эйгэтин тэрийиигэ киэҥ кэпсэтии ыытылынна. Бу кэпсэтии түмүгүнэн киирбит этиилэри олоххо киллэриини тэрийиигэ үлэни салгыы ыытарга быһаарыы ылылынна.
Куонкурус иккис күнүгэр уһуйааччылар быыстапка туруоран, ыытар үлэлэрин, оҕону уһуйууга туттар ньымаларын сиһилии билиһиннэрдилэр, сорохтор олоҥхоҕо уһуйбут оҕолорун илдьэ кэлэн, дьон иннигэр толотторон иһитиннэрдилэр, ыйытыыларга эппиэттээтилэр. Икки күннээх үлэ түмүгүнэн дьүүллүүр сүбэ чилиэннэрин сиһилии ырытыыларын эбии таһаарыахпыт.
14 чаастан бастыҥ уһуйааччы Мордовская Наталья Иннокентьевна маастар-кылаас ыытан, үлэтин баай уопутуттан үллэһиннэ. Икки күн күөн-күрэс хаамыытын суолта биэрэн, сэргээн кэлэн көрбүт Ытык дьоннорбут, Ил Дархан стипендиаттара – Тимофеев Никандр Прокопьевич, Исаков Валентин Гаврильевич санааларын эттилэр, уһуйааччыларга сүбэ-ама биэрдилэр.
Уһуйааччылар ортолоругар ыытыллыбыт 2 күннээх күөн-күрэс түмүгэ:
Бастакы өрөспүүбүлүкэтээҕи олоҥхону толорууга уһуйар маастар-педагогтар икки ардыларыгар күөн-күрэс кыайыылааҕынан ааттанан «СЫЛ БАСТЫҤ УҺУЙААЧЧЫТА-2023» үрдүк ааты ылла — Григорьева Маргарита Егоровна (Бүлүү улууһа).
Анал ааттар иҥэрилиннилэр:
“Идэтийбит уһуйааччы” анал аат — Верховцева Айталина Николаевнаҕа (Мэҥэ Хаҥалас улууһа);
“Эйгэни тэрийээччи” анал аат — Старкова Вера Никитичнаҕа (Хатас сэл.);
“Саҥаны киллэрээччи” анал аат — Ефремова Ульяна Максимовнаҕа (Мэҥэ Хаҥалас улууһа).
Кыттыыларын иһин анал бэлиэлэр туттарылыннылар:
Максимова Татьяна Давыдовнаҕа (Кэбээйи улууһа)
Федорова Тамара Федоровнаҕа (Ньурба улууһа)
Яковлева Лена Егоровнаҕа (Чурапчы улууһа)
Харитонова Сахаяна Васильевнаҕа (Амма улууһа)
Аргунова Александра Дмитриевнаҕа (Нам улууһа)
Семенова Людмила Григорьевнаҕа (Дьокуускай к.)
Кыттааччыларга барыларыгар харчынан бириэмийэ, Махтал суруктар, кинигэнэн бэлэхтэр, Туоһу суруктар уонна сибэкки дьөрбөтө туттарылынна.
Наҕараадалары туттарыы үөрүүлээх түгэнэ бэрт тэрээһиннээхтик ааста.
«СЫЛ БАСТЫҤ УҺУЙААЧЧЫТА-2023» I өрөспүүбүлүкэтээҕи олоҥхону толорууга уһуйар маастар-педагогтар икки ардыларыгар күөн-күрэс үрдүк таһымнаахтык, дириҥ ис хоһоонноохтук ааһыытыгар санааларын ууран, бэлэмнэнэн кэлэн кыттыбыт күндү уһуйааччыларбытыгар, тэрийсибит, көмөлөспүт бары дьоммутугар-сэргэбитигэр, 2 күн үлэлиирбитигэр усулуобуйаны бары өттүнэн тэрийбит Айыы Кыһатын коллективыгар (дириэктэр Шамаева Лидия Петровна) тэрийээччилэр ааттарыттан истиҥ махталбытын тиэрдэбит.
Елена Протодьяконова
