Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта, Олоҥхо национальнай кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков А.Е. Кулаковскай аатынан норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр буолан ааспыт Олоҥхо дэкээдэтин арыллыытыгар туһуламмыт тэрээһиҥҥэ кыттыыны ылла.
Бу күн «Симэх» норуот уус-уран оҥоһуктарын быыстапката, маастар кылаастар, Саха сирин норуоттарын муусука уонна фольклор түмэлин көрдөрүүлэрэ, СӨ Национальнай библиотекатын олоҥхоҕо аналлаах кинигэ быыстапката, «Айар» кинигэ кыһатын атыыта барыта бу дьоһун тэрээһиҥҥэ ананан кэлбит дьон болҕомтотун тартылар.
Тэрээһин төрүт үгэһинэн олоҥхону толоруу сиэринэн арыллыытын Олоҥхо тыйаатырын артыыстара ыытан сиэри ситэрэн, туому толорон биэрдилэр.
Олонхо күнүгэр анаммыт тэрээһин «Эдэр тэтим» бөлөх салайааччыта Сандр Находкин чочуйан таһаарбыт дьүһүйүүтүнэн арылынна. Соторутааҕыта Санкт-Петербург куоракка норуоттар икки ардыларынааҕы «Планета Искусств-2023» конкурс-фестивальга Нам улууһун П.П. Ядрихинскай-Бэдьээлэ аатынан Олоҥхо дьиэтин иһинэн тэриллибит «Эдэр тэтим» фольклорнай бөлөҕө ситиһиилээхтик кыттан Саха сирин ааттатта.
Мустубут дьону Олоҥхо кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков эҕэрдэлээтэ.
«Бүгүн манна мустубут дьоҥҥо туһаайан биири анаан чопчулаан этиэхпин баҕарабын, – дьиэтэ Алескандр Николаевич эҕэрдэ тылыгар, – Биһиги — саха омуга бэйэбит олоҥхобутун, уус уран фольклорбутун, төрүт үгэстэрбитин чөл тутан илдьэ хааларга хара маҥнайгыттан таба дьаһаммыт омукка киирсэбит. Үгүс национальнай өрөспүүбүлүкэлэри ылан көрдөххө, биһиэхэ аан маҥнай судаарыстыбаннаспытын ылыахпытыттан олонхобутугар, омук быһыытынан төрүт үгэстэрбитигэр болҕомто күүскэ ууруллубута – сахатыттан, эбээниттэн, эбэҥкититтэн тутулуга суох, өрөспүүбүлүкэ төрүт олохтоох омуктарыгар барыларыгар.
Бу үлэни өрөспүүүбүлүкэ биир сүрүн салайааччыта П.А. Ойуунскай бэйэтинэн иилээбитэ-саҕалаабыта. Кини өссө 1935 сыллаахха саха историятын, тылын уонна литературатын институтун арыттарбыта уонна 30-с сыллардаахха омук фольклорун, олоҥхотун хомуйууга киэҥ далааһыннаах, өрөспүүбүлүкэни барытын хабар үлэни тэрийбитэ. Ол түмүгэр, биһиги ХХ-с үйэҕэ тиийэн кэлбит тылынан нэһилиэстибэбитин балайда чөл илдьэ хаалбыппыт. Өскөтүн ити кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ дьаһалтата итинник дьаһамматаҕа буоллар, Былатыан Ойуунускайдаах курдук киэҥ өйдөөх-снаалаах дьон ити үлэни бэйэлэрин илиилэригэр ылбатахтара буоллар, бүгүн, дьиҥэ, үөрэтэрбит, харыстыырбыт да аҕыйах буолан олоруо этибит. Онон хара маҥнайгытыттан саха өрөспүүбүлүкэтин салалтата норуот тылын-өһүн, култууратын харыстыырыгар улахан болҕомтотун уурбута. Өрөспүүбүлүкэ биир бастакы салайааччыта М.К. Аммосов оннооҕор Кыргыстан өрөспүүбүлүкэтин бастакы сэкэритээриинэн талыллан үлэлии олорон, кыргыс эпоһын – Манааһы көмүскээн үс төгүл Кыргыстан өрөспүүбүлүкэтин салалтатыгар бу боппуруоһу туруорбута, редакционнай коллегия тэрийбитэ. Онон Манаас аан бастаан бэчэээттэнэн тахсыытыгар саха олонхотун сүһэн илдьэ сылдьар саха киһитэ бу Кыргыстан сиригэр тииийэн кыргыстар эпостарын, мэҥэ тойуктарын харыстаһыыга тирэх буолбута. Ону кыргыстар билиҥээҥэ дылы өйдүүллэр, чугастык ылыналлар», — дьиэн Александр Жирков эттэ.
Салгыы кини кэнники да кэмнэргэ өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар тылга сыһыаннаах С.С. Васильев-Борогонскай бэйэтэ оҕолорго анаан тэттик олонхолору суруйан хаалларбытын, В.А. Протодьяконов–Кулантай өрөспүүбүлүкэни салайан олорон саха тыла-өһө сайдыытыгар улахан суолта биэрбитин аҕынна. Итинник тылга сыһыаннаах утум салҕанан бара турбута, ону Г.П. Башарин, И.В. Пухов, Г.У. Эргис, Н.В. Емельянов курдук улахан учуонайдар күүскэ өйөөбүттэрэ. 40-с сыллартан саҕалаан Г.П. Башарин саха олоҥхотун суолтатын туһунан хас да улахан ыстатыйаны суруйбута. Саха бастакы бөлөһүөгэ А.Е. Мординов ити хайысхаҕа күүскэ ылсан үлэлээбитэ. Саха суруйааччылара эмиэ ити хайысхаҕа бэлиэ суолу хаалларбыттара.
Билиҥҥи салайааччылартан холобур быһыытынан Айсен Сергеевич Николаев бэйэтин эһээтин А.Т. Титаров олоҥхотун туспа кинигэ оҥорон таһаартарбытын, СӨ солбуйар бэрэссэдээтэлэ Сергей Васильевич Местников эһэтин А.Г. Местников олоҥхотун архыыптан булан кинигэ оҥотторон таһаарбытын, итинник дьаһаныылар өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар барытыгар төрөөбүт тылга, төрүт үгэскэ, ытыктабыллаах сыһыан холобурунан буолаллар диэн Александр Жирков бэлиэтээтэ.
Кэнники сылларга Сахабыт сиригэр Олоҥхо күнүгэр аналлаах декаданы ыытыы үтүө үгэскэ кубулуйда. Ол курдук, Олоҥхо декадатын кэмигэр уон тыһыынчаттан тахса киһини хабар олоҥхоҕо аналлаах научнай-практическай кэмпириэнсийэлэр, быыстапкалар, куонкурустар, дьүһүйүүлэр, испэктээкиллэр тохтоло суох ыытыллаллар. Быйылгы декада, сэтинньи 25-тэн ахсынньы 9 күнүгэр диэри икки нэдиэлэ устата барыаҕа.
Кэм-кэрдии хаамыытынан сүтэрбит үгэстэрбит, дьарыктарбыт Олоҥхо ыһыахтарыгар тирэҕирэн сөргүтүллэллэр. Ол түмүгэр, саха таҥаһын араас көрүҥэ элбээтэ, сахалыы симэх, иһит-хомуос, туттар тэрил эмиэ байытылынна, хас улуус, нэһилиэк ахсын идэтийбит маастардар баар буоллулар. Олоҥхо ыһыаҕа суолтата улаатан, тэнийэн билигин өрөспүүбүлүкэ таһыттан эмиэ олоҥхоһуттар уонна олоҥхону чинчийээччилэр кыттыыны ылаллар. Тойукка, олоҥхоҕо холонор киһи урут тарбахха баттанар эбит буоллаҕына, күн бүгүн кинилэр ахсааннара үүнэ-үксүү турар. Саамай суолталааҕа, быыкаайык оҕолор оллоонноон олорон тойук тылын этэллэриттэн саҕалаан, эдэрдэр бу эйгэҕэ тардыһыылара күүһүрдэ.
Олонхо ыһыаҕар саҥа көрүҥ быһыытынан оҕунан ытыы, уустар күрэхтэрэ курдук умнулла быһыытыйбыт норуот түҥ былыргыттан илдьэ кэлбит төрүт дьарыктара киирбитэ дьон-сэргэ үрдүк сэҥээриитин ыллылар. Кэнники кэмҥэ ордук ыччат дьон өбүгэлэрин түҥ былыргы төрүт дьарыктарын сөргүтүүнү ытык иэс быһыытынан дууһаларынан ылынан бу эйэгэҕэ хото киирэн эрэллэрэ Олонхо ыһыаҕын суолтатын дириҥэтэн, кэҥэтэн биэрдэ.
Санатан эттэххэ, Олоҥхо национальнай кэмитиэтин салайааччыта Александр Жирков оҕунан ытыыны уонна саха уустарын ытык идэлэрин сөргүтэр, өйүүр уонна тарҕатар чопчу сыал-сорук туруоран өрөспүүбүлүкэтээҕи Олоҥхо ыһыаҕын түһүмэҕэр сүрүн күрэх быһыытынан киллэртэрэн, саха норуотун, хотугу норуоттар омук быһыытынан уратыларын көрдөрөр сүрүн дьарыктара сөргүтүллэн тэнийэригэр олук уурбутун олох көрдөрдө.
Ил Түмэн пресс-сулууспата